Crkva Sv. Arhanđela Mihaila i Gavrila u narodu poznata kao Stara pravoslavna crkva ili Stara crkva na Baščaršiji je hram Srpske pravoslavne crkve koji se nalazi u Sarajevu. Pripada Dabrobosanskoj mitropoliji. Crkva je posvećena Arhanđelu Mihailu i Gavrilu, a vjeruje se da je podignuta u 14. vijeku.
Proglašena za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine i predstavlja najstariji i jedan od najvrednijih kulturno-istorijskih spomenika Sarajeva. Nalazi se nedaleko od Baščaršije, odnosno u starom dijelu Baščaršije koji je urbanizovan za vrijeme austrougarske uprave tokom ispravka toka rijeke Miljacke.
Istorija
Prema dostupnim arheološkim podacima Stara srpska pravoslavna crkva Sv. Arhangela Mihaila u Sarajevu potiče iz srednjeg vijeka. Pisani podaci o tačnom vremenu gradnje nisu sačuvani. Prema istim podacima, podizanje crkve se najčešće datira sredinom 15. vijeka. Međutim, mnogi dokazi ukazuju na činjenicu da je crkva u tom vijeku samo obnovljena na mjestu mnogo starijeg crkvenog objekta i da je ista postojala i u vrijeme feudalne porodice Pavlović u 14. vijeku.
U prvom turskom defteru iz 1468. godine kaže se da u Sarajevu ima 42 muslimanskih, 103 hrišćanskih (pravoslavnih) i osam dubrovačkih (katoličkih) kuća. Vjerovatno da je tako jako hrišćansko naselje moralo imati i bogomolju. U drugom defteru iz 1489. godine pominje se Đuro, sin popovski, što ukazuje da je u Sarajevu u to vreme bio sveštenik i crkva. Ktitor crkve nije poznat, a narodno predanje ga pripisuje Andrijašu, bratu Kraljevića Marka. Prvi sačuvani spis koji pominje crkvu je iz 1539. godine, i pretpostavlja se da je to godina još jedne obnove starije crkve. Crkva se odlikuje stilom starih srednjovjekovnih srpsko-vizantijskih građevina.
U 16. vijeku ima više podataka o sveštenicima crkve. Tokom 17. vijeka, crkva je tri puta stradala od podnetnutih požara, ali i tri puta obnavljana. Pošto su sanirane posledice poslijednjeg požara iz 1656. godine, crkvi je poklonjen polijelej, dva kamena svijećnjaka pred oltarom i novi drveni ikonostas u rezbariji. Crkva je krajem 17. vijeka opljačkana prilikom provale Eugena Savojskog u Bosnu i Sarajevo.
U narednom vijeku crkva je dva puta oštećena u požarima prvo 1724, a zatim i 1788. godine. Poslije prvog požara obnovljena je 1730, a 1734. godine, obnovljen je donji dio ikonostasa. U drugom požaru izgorio je krov crkve, koji je popravljen 1793. godine.
Takođe, crkva je i tokom 20. vijeka, u tri rata, ali i nakon njih, pretrpila nekoliko značajna oštećenja koja su kasnije sanirana.
Izgled
Centralni dio crkve okružen je lukovima i galerijom. Zvonik je dograđen nakon prestanka osmanlijske vladavine 1883. godine, a rekonstruisan 1960. godine, kada je dobio današnji izgled. U unutrašnjem dvorištu nalazi se muzej sa vrijednom zbirkom ikona iz vremena od XIII do XIX vijeka, brojni rukopisi, liturgijski i umjetnički eksponati.
